Bay mir bistu sheyn

Vandaag bezig geweest met voorbereidingen voor de tachtigste verjaardag van mijn moeder. Toen we (mijn broer en ik) over muziek te spreken kwamen opperden we al snel muziek van de Andrew Sisters en dan met name Bay mir bistu sheyn. Daarmee hebben we de muzikale smaak van mijn moeder niet helemaal precies te pakken, maar ze vindt het een mooi nummer.

Voor mij was het in ieder geval aanleiding om me vanavond eens te verdiepen in de geschiedenis van het lied en eens op Youtube te gaan snuffelen naar interessante versies van het lied. 

Biografie van Sholom Secunda

Eerst een korte geschiedenis. Het lied is geschreven door Jacob Jacobs (tekst) en Sholom Secunda (muziek) voor een niet overdreven succesvolle musical uit 1932 (Rolland Theatre, Brooklyn). De musical en het lied waren in het Jiddisch geschreven. De titel van de musical voorspelt niet veel goeds voor de toekomst: Men ken lebn nor men lost nisht. Enigszins knullig vertaald (maar wel correct wat betreft de joden in Europa) wordt dat: Men zou kunnen leven, maar men laat ons niet. De musical had (veronderstel ik, want ik ken hem niet en heb er ook niet naar gezocht) een in dit licht onschuldiger thematiek. Een onmogelijke liefde of zo.

Andrew Sisters

Een paar jaar later (1937) werd het nummer in het roemruchte Apollo Theatre in Harlem uitgevoerd door Johnny & George. Ook zij zongen het in het Jiddisch. Van die twee mannen heb ik jammer genoeg geen opnames kunnen vinden. Maar twee producenten hebben het wel gehoord en zij besloten dat het lied wel potentie had. De muziek werd wat aangepast en de tekst vertaald naar het Engels, waarbij de Jiddische titel in een enigszins gegermaniseerde vorm gehandhaafd bleef.

In november van het zelfde jaar namen de (toen nog onbekende) Andrew Sisters het nummer op als B-kant bij Nice Work if You Can Get it. Binnen enkele maanden kregen ze hiervoor een gouden plaat. Ze namen er later nog verschillende versies van op. In 1961 hadden ze 2,5 miljoen exemplaren verkocht, goed voor ongeveer 3 miljoen dollar voor de rechthebbenden. De schrijver van het lied, Sholom Secunda, heeft er iets minder aan verdiend: 4325 dollar. (Toevoeging JH 1-1-2013: Lees als aanvulling/correctie op de bedragen en voor verdere wetenswaardigheden de site Sholom Secunda - The Story of Bei Mir Bist du Schön.)

In de volgende jaren stapelden de coverversies zich op. Alleen al in de maand december van hetzelfde jaar vijf (5) stuks, waaronder twee van Benny Goodman. In 1938 werd het o.a. in de Sowjet Unie opgenomen. Zarah Leander maakte een Zweedse versie. En verbazingwekkend genoeg werd het zelfs in Nazi-Duitsland uitgevoerd. Verbazingwekkend omdat het een Jiddisch lied was natuurlijk, maar ook omdat het in de categorie swing viel. En Swing, dat hoorde bij de afdeling Entartete Kunst.

Intussen staat Bay mir bistu sheyn prima op het lijstje van meest gecoverde liedjes aller tijden. 

The Andrew Sisters

The Barry Sisters met de originele Jiddische tekst. Volgens Wikipedia hebben deze dames het lied opgenomen na het succes van de Andrew Sisters. Op een andere site staat het jaartal 1932 achter hun opname, maar daarmee wordt dan waarschijnlijk het jaar van schrijven bedoeld. Mooie versie, trouwens.

Al Bowlly, een mooie Engelse versie uit 1938

Zarah Leander

Quadro Nuevo, met o.a. mooie bassolo en een verwijzing naar Bonanza. Tja.

Waldeck (Jazz with a hint of Hip Hop) (z.j.)

De originele Jiddische tekst:

Kh'vel dir zogn, dir glaykh tzu hern
Az du zolst mir libe derklern
Ven du redst mit di oygn
Volt ikh mit dir gefloygn vu du vilst
S'art mikh nit on
Ven du host a bisele seykhl
Un ven du vaytzt dayn kindershn shmeykhl
Vendu bist vild vi indianer
Bist afile a galitsianer
Zog ikh: dos art mikh nit.

Bay mir bistu sheyn,
Bay mir hos tu heyn,
Bay mir bistu eyner oyf der velt.
Bay mir bistu git,
Bay mir hostu "it",
Bay mir bistu tayerer fun gelt.

Fil sheyne meydlekh hobn gevolt nemen mikh,
Un fun zay ale oys-geklibn hob ikh nor dikh.

En de Engelse vertaling daarvan:

I will say to you so that you would hear
"I love you."
When you speak with your eyes,
I would fly with you wherever you wish -
I do not care where."
When you have a bit of sense
And when you show your childlike little smile
When you are wild as an Indian
Even if you were a Galitzyaner,
I say: It doesn't bother me.

To me, you are lovely,
To me, you are charming.
To me, you are the only one in the world.
To me, you are lovely,
To me, you are charming,
To me, you are more precious than money.

Many pretty girls
Wanted me for a husband
But among them all I chose only you.